હમણાં સુધી જમ્મુ-કાશ્મીર લદ્દાખ સાથે એક રાજ્ય હતું. એક રાજ્ય હોવા છતાં ભૌગોલિક રીતે તેના ૩ ભાગ હતા. હવે એ ત્રણમાંથી લદ્દાખને તો અલગ કરી દેવાયું છે. જમ્મુ-કાશ્મીર બન્ને ભેગાં છે, પરંતુ ભૂગોળ અને સંસ્કૃતિની રીતે એકબીજાથી અલગ પડે છે. અહીં જમીની હકીકત એટલે જમ્મુ-કાશ્મીર-લદ્દાખની ભૂગોળની કથા પ્રસ્તુત છે.....

મહારાજા હરિસિંહે કહ્યું, પંડિત નહેરુનો આગ્રહ છે કે કાશ્મીરનું વિલિનીકરણ કરતાં પહેલાં શેખ અબ્દુલ્લાને જેલમાંથી મુક્ત કરીને કાશ્મીરનું શાસન એમને સોંપી દેવામાં આવે...

દરઅસલ ૩૭૦મી કલમ, પંડિત જવાહરલાલ નહેરુ, માઉન્ટબેટન દપતીના સંયુક્ત ષડયંત્રની નીપજ છે. માઉન્ટબેટન દપતી પૂરું કાશ્મીર પાક.ને સોંપી દેવા માટે રાજી હતું. ..

જમ્મુ-કાશ્મીરની ગૂંચ જાતે જ પાડ્યા પછી તેને ઉકેલવા આ દેશની પ્રત્યેક સરકારોએ પ્રયત્નો કર્યા છે. પણ દેશહિતની દૃષ્ટિએ મક્કમ નિર્ણયો લેવાની ક્ષમતા ન હોવાના કારણે ગૂંચ ઉકેલવી તો બાજુમાં રહી બલ્કે અલગાવવાદીઓના હોંસલા બુલંદ થતા ગયા છે...

ચિદવિલાસીયા આલેખ અનુસાર શંકરાચાર્યજીએ મંડન મિશ્રની સાથે વાદ-વિવાદ પણ અહીં જ કર્યો હતો..